บทบาทและการดำรงตำแหน่งที่สำคัญ – ยูเนสโก
องค์การการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (ยูเนสโก)
United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
บทบาทและการดำรงตำแหน่งที่สำคัญ
ตำแหน่งทูตสันถวไมตรี (Goodwill Ambassador)
องค์การเพื่อการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือ UNESCO ทูลเกล้าฯ ถวายตำแหน่ง ทูตสันถวไมตรีขององค์การยูเนสโก สาขาด้านการส่งเสริมศักยภาพและอนุรักษ์มรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของเด็กชนกลุ่มน้อย (UNESCO Goodwill Ambassador for the Empowerment of Minority Children and the Preservation of their Intangible Cultural Heritage) แด่สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี เมื่อวันที่ 24 มีนาคม 2548 โดยองค์การยูเนสโกได้ปรับยุทธศาสตร์ขององค์การให้เป็นไปตาม United Nations Guideline for the Designation of Messengers for Peace and Goodwill Ambassadors ของสำนักเลขาธิการสหประชาชาติ ณ นครนิวยอร์ก โดยจำกัดระยะเวลาการดำรงตำแหน่งของทูตสันถวไมตรีขององค์การยูเนสโก เป็นเวลา 2 ปี
ทั้งนี้ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงรับการต่อวาระการดำรงตำแหน่งทูตสันถวไมตรีองค์การยูเนสโก วาระ 2 ปี (1 สิงหาคม 2565 – 31 กรกฎาคม 2567) โดยหลังจากสิ้นสุดวาระการดำรงตำแหน่งเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม ปี 2565 ทั้งนี้ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงรับการต่อวาระการดำรงตำแหน่งทูตสันถวไมตรีขององค์การยูเนสโกด้านการส่งเสริมศักยภาพของเด็กชนกลุ่มน้อยผ่านการศึกษาและผ่านการอนุรักษ์มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม (UNESCO Goodwill Ambassador for the Empowerment of Minority Children through Education and through the Preservation of their Intangible Cultural Heritage ) ไปอีก 1 วาระ (วาระละ 2 ปี) จนถึงวันที่ 31 กรกฎาคม 2569
คณะกรรมการบริหารของยูเนสโก (UNESCO Executive Board)
คณะกรรมการบริหารจะประกอบไปด้วยผู้ทรงคุณวุฒิและมีชื่อเสียงทางด้านการศึกษา วิทยาศาสตร์และวัฒนธรรม จำนวน 58 คน เลือกจากผู้แทนของประเทศสมาชิก และมีการเลือกตั้งกรรมการจำนวนครึ่งหนึ่งในการประชุมสมัยสามัญทุก 2 ปี มีหน้าที่ในการพิจารณาและติดตามการดำเนินงานของ
สำนักเลขาธิการของยูเนสโกให้สอดคล้องกับมติการประชุมสมัยสามัญ พิจารณาเสนอระเบียบวาระการประชุมสมัยสามัญ โครงการ/กิจกรรม และการปฏิบัติงานขององค์การยูเนสโก รวมทั้งงบประมาณขององค์การตามที่ผู้อำนวยการใหญ่เสนอ พิจารณารายงานกิจกรรมต่าง ๆ ขององค์การ เพื่อติดตามและประเมินผล กระตุ้นให้มีการจัดประชุมหน่วยงานที่มิใช่ของรัฐบาลแต่ดำเนินงานเกี่ยวข้องกับการศึกษา วิทยาศาสตร์และมนุษย์ศาสตร์ให้ปฏิบัติงานเพื่อเผยแพร่ความรู้ที่สอดคล้องกับมติของการประชุมสมัยสามัญ และให้ข้อเสนอแนะเกี่ยวกับรายงานและกิจกรรมขององค์การ
ประเทศไทยเคยได้รับเลือกตั้งให้เข้าเป็นกรรมการบริหารของยูเนสโกมาแล้ว 5 วาระ โดยมีผู้ที่ทำหน้าที่ผู้แทนไทยในคณะกรรมการบริหาร ได้แก่
1. หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล ดำรงตำแหน่งระหว่างปี ค.ศ. 1951-1955 (พ.ศ. 2494-2498)
2. ดร.ก่อ สวัสดิ์พาณิชย์ ดำรงตำแหน่งระหว่างปี ค.ศ. 1981-1984 (พ.ศ. 2524-2527)
(เป็นรองประธาน ระหว่างปี พ.ศ. 2524-2527)
3. ศาสตราจารย์ ดร.อดุล วิเชียรเจริญ ดำรงตำแหน่งระหว่างปี ค.ศ. 1989-1993
(พ.ศ. 2532-2536) และ ค.ศ. 1995-1999 (พ.ศ. 2538-2542)
4. รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ (โดยตำแหน่ง) ระหว่างปี ค.ศ. 2005-2009
(พ.ศ. 2548-2552) (ทำหน้าที่รองประธานฯ 2 ปี ระหว่างปี 2548-2550)
5. รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ (โดยตำแหน่ง) ระหว่างปี ค.ศ. 2011-2015
(พ.ศ. 2554-2558)
6. รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ (โดยตำแหน่ง) ระหว่างปี ค.ศ. 2019-2024
(พ.ศ. 2562-2566)
ทั้งนี้ ประเทศไทยอยู่ระว่างการลงสมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกคณะกรรมการบริหารองค์การยูเนสโก วาระปี ค.ศ. 2025-2029 (พ.ศ. 2568-2572)