ISBN เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ

       เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ (International Standard Book Number) หรือ ไอเอสบีเอ็น (ISBN) เป็นรหัสที่กำหนดขึ้นให้ใช้กับสิ่งพิมพ์ประเภทหนังสือทั่วไป มีจุดมุ่งหมายให้เป็นเอกลักษณ์เฉพาะของหนังสือแต่ละเรื่อง เพื่ออำนวยความสะดวกในการควบคุมข้อมูลสิ่งพิมพ์ด้วยคอมพิวเตอร์ ในด้านการสั่งซื้อ การขาย การบริการ การเงิน และการนำสินค้าออกจำหน่ายไปยังสำนักพิมพ์ในประเทศต่าง ๆ ระบบ ISBN ถูกสร้างขึ้นในสหราชอาณาจักรในปี พ.ศ.2509 โดยบริษัทผู้จัดพิมพ์และขายหนังสือ ดับเบิลยู เอช สมิธ และถูกเรียกว่า เลขมาตรฐานหนังสือ (Standard Book Numbering หรือ SBN) ต่อมา มีการนำ SBN มาใช้เป็นมาตรฐานสากล ISO 2108 ในปี พ.ศ.2513

เนื่องจากในปัจจุบันการผลิตหนังสือมีมากขึ้นจนเลข ISBN ซึ่งเดิมจะมีเพียง 10 หลัก ที่เตรียมไว้มีไม่พอ จึงต้องกำหนดรูปแบบ ISBN ใหม่ขึ้น เป็น 13 หลัก เพื่อรองรับกับการผลิตหนังสือ หรือสิ่งพิมพ์ที่จะตีพิมพ์ในอนาคต รวมถึงการปรับรูปแบบให้เข้าระบบ EAN-UCC ซึ่งเป็นระบบบาร์โค้ดของสินค้า เพื่อสะดวกในการเชื่อมโยงกับระบบการค้าธุรกิจทั่วโลก โดยเริ่มใช้ตั้งแต่วันที่ 1 มกราคม พ.ศ.2550 เป็นต้นไป ส่งผลให้สำนักพิมพ์ ร้านจำหน่ายหนังสือ ตัวแทนจำหน่าย จะต้องดำเนินการกับราคาสินค้าที่มีอยู่ในสต็อค บัญชีรายชื่อ ข้อตกลงสัญญาซื้อขาย แม้กระทั่งระบบการจัดทำรายละเอียดข้อมูลทางบรรณานุกรมของห้องสมุด ต้องเปลี่ยน ISBN จากเลข 10 หลัก เป็น 13 หลัก แทนทั้งสิ้น

โครงสร้างของ ISBN ระบบเดิม ISO 2108 : 1992 ซึ่งโครงสร้างของ ISBN เดิมนั้นประกอบด้วยกลุ่มตัวเลข 10 หลัก แบ่งเป็น 4 ส่วน

• ส่วนที่ 1 รหัสกลุ่มประเทศ (Group identifier) แสดงถึงกลุ่มประเทศ มีการจัดแบ่งประเทศตามลักษณะ ทางภูมิศาสตร์ หรือภาษา (สำหรับเลขที่ใช้แสดงรหัสกลุ่มของประเทศไทยคือ 974)
  
  
• ส่วนที่ 2 รหัสสำนักพิมพ์ (Publisher identifier) แสดงกลุ่มสำนักพิมพ์
  
  
• ส่วนที่ 3 รหัสชื่อเรื่อง (Title identifier) แสดงลำดับของสิ่งพิมพ์ที่ผลิตมาจากสำนักพิมพ์นั้นๆ
  
  
• ส่วนที่ 4 เลขตรวจสอบ (Check digit) เป็นตัวเลขที่ได้จากการคำนวณเลข 9 หลักแรกใช้สำหรับตรวจสอบ ความถูกต้องโดยใช้สูตรโมดูลัส 11 (Modulus 11)

โครงสร้างของ ISBN ระบบใหม่ ISO 2108 : 2005 ซึ่งประกอบด้วยกลุ่มตัวเลข 13 หลัก และแบ่งเป็น 5 ส่วน

• ส่วนที่ 1 Prefix element นำหน้าด้วยตัวเลข 3 หลัก (978) ของรหัส EAN ซึ่งเป็นรหัสบาร์โค้ดแสดงสินค้า/ผลิตภัณฑ์
  
  
  
• ส่วนที่ 2 Registration group element (รหัสกลุ่มประเทศ) กำหนดโดย International ISBN Agency แสดงถึงกลุ่มประเทศ มีการจัดแบ่งประเทศตามลักษณะทางภูมิศาสตร์ หรือภาษา (สำหรับเลขที่ใช้แสดงรหัสกลุ่มของประเทศคือ 974)
  
  
• ส่วนที่ 3 Registrant element (รหัสสำนักพิมพ์) เป็นตัวเลขแสดงหน่วยงาน/สำนักพิมพ์ (Publisher) ที่ขอรับเลข ISBN
  
  
  
• ส่วนที่ 4 Publication element (รหัสชื่อเรื่อง) เป็นตัวเลขประจำสิ่งพิมพ์ที่ผลิตมาจากสำนักพิมพ์นั้นๆ
  
  
  
• ส่วนที่ 5 Check digit (เลขตรวจสอบ) เป็นตัวเลขที่ได้จากการคำนวณเลข 12 หลักแรก ใช้สำหรับตรวจสอบความถูกต้อง โดยใช้สูตรโมดูลัส (Modulus 10)

ISBN 2108 ระบบใหม่ ประกอบด้วยตัวเลข 13 หลัก โดยมีโครงสร้างแบ่งเป็น 3 ส่วนหลัก ดังนี้



หมายเหตุ : 979 ซึ่งเป็นตัวเลข 3 หลักของ EAN -13 จะใช้กะบ ISBN 13 หลัก หลังวันที่ 1 มกราคม 2550
หมายเหตุ : 978 ซึ่งเป็นตัวเลข 3 หลักของ EAN -13 จะใช้กับ ISBN 10 หลัก เพื่อแปลงเป็น 13 หลักเท่านั้น

การแปลงเลข ISBN 10 หลัก เป็น 13 หลัก มีสูตรวิธีการแปลงดังนี้

1. เติมเลข 3 หลัก (978) นำหน้าเลข ISBN หลักที่ 1-9 (ส่วนที่ 1 + 2 + 3) ระบบเดิม
   
   
2. ตามด้วยเลข ISBN หลักที่ 1-9 ระบบเดิม (ส่วนที่ 1 + 2 + 3)
   
   
3. ตามด้วยตัวเลขตรวจสอบ ส่วนที่ 4 เป็นตัวเลขที่ได้จากการคำนวณเลข 12 หลัก โดยใช้สูตรโมดูลัส 10 หรืออาจใช้เครื่องมือช่วยแปลงเลข ISBN เป็น 13 หลัก ซึ่งจัดทำโดย International ISBN Agency โดยคลิกไปที่ http://www.isbn-international.org/converter/converter.html

ตัวอย่าง

ISBN 10 หลัก 0-901690-54-6

ISBN 13 หลัก 978-0-901690-54-8

EAN : 9780901690548 แสดงบนบาร์โค้ด ไม่ต้องใส่เครื่องหมายยติภังค์ (-)


ที่มาข้อมูล : http://th.wikipedia.org
http://www.pubat.or.th