ตราสัญลักษณ์

เรื่องตราเสมาธรรมจักร นั้น ปรากฎตามประกาศตราตำแหน่งเสนาบดี กระทรวงธรรมการ พ.ศ.๒๔๕๖ ว่า พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
โปรดให้สร้างขึ้น เป็นรูปวงกลม มีลายเสมาตั้งบนฐาน มีรูปพระธรรมจักร คือล้อรถอยู่กลางใบเสมา มีอักษรขอม ทุ.ส.นิ.ม หัวใจพระอริยสัจจ์อยู่ที่ขอบ เบื้องบนเสมา จากการค้นหลักฐานเก่า
พบตราประทับขาด ชำรุด แกะด้วยงาช้างที่ กล่องมุกในกำปั่นเก่าของแผนกพัสดุ กระทรวงศึกษาธิการ มีตราตำแหน่งปลัดทูลฉลองเป็นรูปเสมาธรรมจักร มีอักษรขอม ทุ.ส.นิ.ม ด้านบน
ตรงตามที่ได้รับพระราชทาน แต่เมื่อได้ตรวจสอบในปี ๒๕๓๔ โดยขอดูตรา ประทับชาดประจำกระทรวงศึกษาธิการ ซึ่งแกะจากงาช้างใส่ถุงกำมะหยี่ ที่เก็บรักษาไว้ในตู้นิรภัยของสำนัก
งานเลขานุการรัฐมนตรี สำหรับใช้ประทับเอกสารสำคัญของกระทรวง เช่น การตั้งวัด นั้น ปรากฎอักษร ทุ.ส.นิ.ม เป็นอักษรไทยมิใช่อักษรขอมที่ด้านบนเสมาธรรมจักร
เพราะมีการเปลี่ยนแปลงในโอกาสต่อมา คุณหญิงจวบ จิรโรจน์ เล่าว่า ขณะที่ท่านเป็นหัวหน้าสำนักงานเลขานุการรัฐมนตรีครั้งแรกได้สั่งให้พัสดุ จัดจ้างทำตราประจำกระทรวงขึ้นใหม่
เพราะตราของเก่าหาไม่พบ พ.ศ. ๒๔๘๔ ได้มีการเปลี่ยนชื่อกระทรวงธรรมการเป็นกระทรวงศึกษาธิการ กลับไปเหมือนที่เคย เปลี่ยนมาแล้ว วันที่ ๘ ธันวาคม ปีนี้ กองทัพญี่ปุ่นได้ขอเดินทาง
ผ่านประเทศไทย และขอใช้สนามกีฬาแห่ง ชาติชั่วคราว ทำให้ข้าราชการกรมพลศึกษาต้องย้ายมาทำงานอยู่ที่ตึกเก่าชั้นเดียวหลังวังจันท์ ด้านถนนราชสีมา

ตราเสมาบนหน้าจั่ว ตราเสมาธรรมจักร ที่มีตราราชวัลลภซ้อนหลังอยู่นั้น เมื่อสมัยเตรียมงานฉลองร้อยปีกระทรวงศึกษาธิการ ได้เคย มีการคิดจะย้ายตราเสมาธรรมจักรไปไว้ที่ซุ้มหน้าประตู
เพื่อเปิดตราราชวัลลภ ซึ่งเป็นของโบราณให้เห็นจากภายนอก แต่จากการปีนฝ้าเพดาน ขึ้นไปสำรวจโดยละเอียดพบว่า ตราเสมาธรรมจักรนั้น สร้างบนพนังก่ออิฐฉาบปูน
หากจะเคลื่อนย้ายไปไว้ที่อื่น จะทำให้ตราเสมาธรรมจักร อายุกว่า ๕๐ ปี แตกหักเสียหาย เพราะ มิใช้เป็นแท่งคอนกรีตหล่อ การสร้างตราเสมาธรรมจักรที่หน้าจั่วอาคารนั้น
เป็นการสร้างอย่างตั้งใจทำสมัยย้าย กระทรวงธรรมการมาตั้งที่วังจันทรเกษม เพราะต้องดัดแปลงอาคารเดิมที่มีตราราชวัลลภ ของกรมทหาร มหาดเล็กรักษาพระองค์มาเป็นอาคารสำนักงาน
ของกระทรวงธรรมการ โดยไม่อยากทำลายตราราชวัลลภ ของเดิม จึงต้องสร้างหน้าบันซ้อนอีกชั้นหนึ่ง หมดเงินไปหลายหมื่นบาท ดังนั้นที่ประชุมอธิบดี ในเดือนพฤศจิกายน ๒๕๓๔
จึงได้มีมติให้คงตราเสมาธรรมจักรไว้ที่หน้าจั่วกระทรวงตามเดิม

พระพุทธรูป ได้มีการสร้างพระพุทธรูปประจำกระทรวง ใน พ.ศ.2531 ชื่อว่า พระพุทธบารมีศักดิ์สิทธิ์สยาม-มิศรจักรีสัฏฐ์อนุสรณ์ศึกษากรรังสรรค์ สมัยนายบรรจง
ชูสกุลชาติ เป็นปลัดกระทรวง โดยทำพิธีที่วัด สุทัศน์เทพวราราม มีเหรียญพระเครื่องทองแดง มีตรา ภปร.ด้านหลัง ให้ผู้ต้องการเช่าองค์ละ ๒๐ บาท พระเครื่องรุ่นนี้มีชื่อเสียงอภินิหาร
ด้านป้องกันแคล้วคลาด เพราะมีผู้แขวนพระนี้ประสบอุบัติเหตุรถชนกัน แต่ไม่บาดเจ็บเลยข่าวว่ามีผู้ประสบแก็สระเบิดที่ถนนเพชรบุรี แขวน พระองค์นี้ไม่ได้รับอันตรายเลย จึงมีคนมาขอเช่าองค์
พระพุทธรูป องค์นี้เคยตั้งอยู่บนชั้นสองหน้าห้องรัฐมนตรีช่วยว่าการ อยู่หลายปี จนกระทั่งสร้างหอพระในปี ๒๕๓๕ จึงอัญเชิญลงมา